Lees voor
Waterwegen zijn beeldbepalend
Waterwegen hebben altijd een belangrijke en beeldbepalenderol gespeeld in de ontwikkeling van Jutphaas en Vreeswijk. Hoewelhun rol binnen onze leefgemeenschap aanmerkelijk is verminderd,zijn ze nog steeds nadrukkelijk aanwezig.
De Lek
In de eerste plaats is er de rivier de Lek en de aanleidingvoor de latere kanalen die onze stad doorkruisen. Tot, naar mentegenwoordig algemeen aanneemt, 1122 liep de Neder-Rijn van Wijkbij Duurstede (later de Kromme Rijn genoemd) langs Utrecht enZwammerdam naar de omgeving van Katwijk aan de Rijn, waar hij in deNoordzee uitmondde. Delen van deze rivier heten Leidsche Rijn enOude Rijn. De Lek was in die tijd slechts een zijrivier van deRijn. Verzanding en daarmee gepaard gaande overstromingen warenaanleiding voor de bisschop van Utrecht, Godebald, om tot afdammenover te gaan. De agrarische belangen prevaleerden boven dehandelsbelangen van de scheepvaart. De Lek kreeg zo meer water enwerd de hoofdstroom.
De Vaartse Rijn
Het gevolg van de afdamming bij Wijk bij Duurstede was eenblokkade van de scheepvaartroute van de stad Utrecht naar hetDuitse hinterland. Utrecht zocht en vond een nieuwe route.In die tijd stond de Hollandsche IJssel bij het buurtschapHoppenesse (tegenwoordig Klaphek genoemd) in open verbinding met deLek. (Het was zelfs zo, dat het meeste water van de Lek verderstroomde door de Hollandsche IJssel en dat het overgebleven waterrichting Schoonhoven een onbetekenend stroompje was.) Het is hetdeel dat wij tegenwoordig de Enge of Kromme IJssel noemen. Nog inhetzelfde jaar 1122 werd een kanaal van Utrecht Tolsteeg naar 'tGein gegraven. Een dam scheidde dit kanaal, de Vaartse Rijn, van deHollandsche IJssel. Na het doorslaan van deze dam en het verlengenvan het water tot aan de Hollandsche IJssel, kreeg dit stuk de naamDoorslag.
Voor het oude Jutphaas betekende dit een splitsing in zijngrondgebied: het Nedereind aan de westzijde van het nieuwe kanaalen het Overeind aan de oostzijde. Het is logisch, dat de kern vanJutphaas, het Kerkveld, zich langzamerhand verplaatste naar deomgeving van de Vaartse Rijn. Scheepvaartverkeer brengt immersallerlei activiteiten en neringdoenden, (herbergiers, winkeliers)met zich.
De Nieuwe Vaart
Ruim anderhalve eeuw na de dam van Wijk bij Duurstede bleekook de open verbinding van Hollandsche IJssel veel problemen op televeren. Vooral 's winters en bij storm liep het land in de wijdeomtrek onder water en braken de toenmalige IJsseldijken. Bij zo eendijkbreuk is de huidige Rietput in de wijk Hoog-Zandveld ontstaan.Op aandringen van de Hollandse Graaf Floris V (1254-1296) gaf deUtrechtse bisschop Jan van Nassau (+1230-1309) in 1285 toestemmingtot het afdammen van de IJssel ter hoogte van Hoppenesse (Klaphek).Opnieuw was Utrecht verstoken van een verbinding met de rivier. Deoplossing werd gevonden door een nieuw kanaalvak te graven vanJutphaas naar Vreeswijk, de 'Nyevaert', die in 1288 gereed kwam.Ook dit kanaalvak eindigde precies als die naar 't Gein bij een damnamelijk ter hoogte van de Wiersdijk. In 1373 werd de Nieuwe Vaartverdiept en doorgetrokken tot aan de Lek waar de eerste sluis inVreeswijk tot stand kwam. De Nieuwe Vaart zou later de naam vanhet oude kanaalvak naar 't Gein overnemen: de Vaartse Rijn. Bij desluis ontstond het dorp Vreeswijk.
Het Merwedekanaal
De Vaartse Rijn werd in de loop van de tijd voortdurend aande omstandigheden aangepast. Zo kwam via dit kanaal omstreeks 1824de Keulse Vaart tot stand. Dit was de verbinding van Amsterdam viade Weesper Trekvaart, de Vecht en de Vaartse Rijn naar Vreeswijkvanwaar de scheepvaart over de Rijn naar Keulen en verder ging. Na1850 kwamen steeds meer gebreken van deze scheepvaartroute aan hetlicht. De vaarweg en de sluizen werden te klein voor de steedsgroter wordende schepen en de toename er van. Na vele plannen enmogelijke tracées werd in 1881 de wet inzake de aanleg van eenkanaal van Amsterdam via Vreeswijk en Vianen naar de Merwede bijGorinchem gepubliceerd. De Vaartse Rijn werd als onderdeel van ditnieuwe Merwedekanaal aanzienlijk verbreed en verdiept en ten westenvan Vreeswijk kwam een nieuw sluizencomplex onder naam'Koninginnensluis'. Vanaf de Wiers kwam er een nieuwkanaalvak naar die sluizen. In 1892 was alles klaar. Voor Vreeswijkbetekende dit, dat de scheepvaart buitenom het dorp ging lopenhetgeen tot gevolg had dat de handel zich verplaatste naar deKoninginnenlaan en de latere Handelskade. Vreeswijk kreeg er eennieuwe wijk bij.
Het Amsterdam-Rijnkanaal en hetLekkanaal
De geschiedenis herhaalde zich al spoedig. HetMerwedekanaal voldeed na twintig jaren al niet meer en men zon opplannen voor weer een nieuw kanaal. In 1931 werd de aanleg van hetnieuwe kanaal in het Staatsblad van het Koninkrijk derNederlanden bevolen. De nieuwe scheepvaartroute zou vanAmsterdam langs Utrecht en Wijk bij Duurstede naar Tiel aan de Waalmoeten voeren (het Amsterdam-Rijnkanaal). Bij Jutphaas kreeg hetnieuwe kanaal een aftakking naar de Lek ten oosten van Vreeswijk;het Lekkanaal. Daar kwamen moderne schutsluizen; de Prinses-Beatrixsluizen die in 1938 werden geopend. Het was de doodssteekvoor de Vreeswijkse winkeliers. De scheepvaart kwam niet langerdoor Vreeswijk en hoewel er plannen werden ontwikkeld in denabijheid van de nieuwe sluizen een soort winkelcentrum te bouwenheeft men dit niet kunnen realiseren. Wel hebben winkeliers velejaren op de sluis hun waren met transport- of bakfiets op de sluisuitgevent doch in het verloop van de tijd stierf dit initiatief eengeruisloze dood.
